“Bij vertrouwen hoort verantwoording”. In een gezamenlijke brief aan de Tweede Kamer benadrukten minister Van Engelshoven (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) en minister Slob (Basis- en Voortgezet Onderwijs en Media) het belang van verantwoording over besteedde onderwijsgelden. Zij vrezen dat de maatschappij het vertrouwen in het onderwijsstelsel kan verliezen als onderwijsbesturen niet goed laten zien wat er met het publieke geld wordt gedaan en waarom. Maar is de cijferbrij die nu ontstaat een passend antwoord? Wij denken van niet. Scholen kunnen op een rijkere manier verantwoorden. Dat is eenvoudiger, leuker en effectiever!
Lumpsum
Een van de aanbevelingen van de Onderwijsraad is om de lumpsumbekostiging te behouden en verbeteren. Door deze vorm van financiering zijn scholen in staat om zelf keuzes te maken voor de richting van het onderwijs en welke rol zij innemen in de eigen maatschappelijke omgeving. De lumpsumfinanciering is ingevoerd om het onderwijs meer vrijheid te bieden. Wat betekent dit in het licht van verantwoording?
De Onderwijsraad onderschrijft het belang van zowel horizontale als verticale verantwoording. Hoewel men niet af wilt doen aan het basisprincipe van relatieve autonomie, roept meer verantwoording al snel de gedachten van inperking van vrijheid op. In de praktijk zien we dat er veel accent wordt gelegd op de verantwoording over de besteding van middelen. Financiële vrijheid leidt dan tot financiële drukte. Voor je het weet ontstaat er meer gedoe dan ruimte, meer ongemak dan bewegingsvrijheid. De vraag is dan ook: hoe ga je als school om met deze ogenschijnlijke paradox?
Verantwoording
De term verantwoording is amper uitgesproken of de meeste van ons zijn al diep in gedachten verzonken over hoe je toch inzichtelijk maakt dat je werk bijdraagt aan het geheel, het waarde toevoegt, het ertoe doet. Verantwoorden gaat om het legitimeren waar je mee bezig bent. Maar veel belangrijk vinden wij dat verantwoorden ook een kans is om te beïnvloeden. Met slimme verantwoording kan je invloed op bestuurders, managers (verticaal) collega’s en partners (horizontaal) hebben. Verantwoorden betrekt hen bij het werk en helpt dan om energie en middelen beschikbaar te maken! Dit kan met een rijkere benadering van verantwoording. Deze urgentie is ook doorgedrongen bij de Inspectie van het Onderwijs waar de nieuwe inspectierichtlijnen meer gericht zijn op het voeren van de dialoog en minder op cijfers.
Ook in andere kringen wordt deze ontwikkeling erkend. “Tijd voor verandering in verantwoorden” was het thema van de NNK netwerkbijeenkomst op 6 december. Onder andere de Hogeschool Windesheim en de Hogeschool van Amsterdam gaven aan met dit thema aan de slag te zijn. Zo zijn wij samen met de Hogeschool Windesheim op zoek naar nieuwe vormen van verantwoording die aansluiten bij de strategische koers 2017-2022, waarin we care, we dare, we share centraal staat. Bij de Hogeschool van Amsterdam is men actief met reflectie in vrije vorm, zo heeft het Amsterdam Fashion Institute een magazine gemaakt. De vele interviews met betrokkenen, waaronder studenten en docenten, vormen een rijke basis voor hun reflectie. Dit zijn twee mooie voorbeelden die vertrouwen geven en laten zien dat het onderwijs, met al haar creativiteit en diversiteit, koploper kan zijn in de evolutie van verantwoording.
Rijker Verantwoorden
Rijker Verantwoorden is een methodiek waarbij vorm wordt gegeven aan zowel verticale als horizontale verantwoording. Het zet in op alle stakeholders, maar gebruikt de juiste middelen voor een specifieke stakeholder om de werklast zo laag mogelijk te houden en de effectiviteit van de verantwoording zo groot mogelijk. Vanuit een theorie van verandering wordt antwoord gegeven op de vragen wat men wil bereiken, waarom en hoe. Vervolgens wordt de koppeling gemaakt met de verschillende vormen van verantwoording, uitgedrukt in Cijfers, Letters, Dialoog en Beeld & verhaal. Dit geeft antwoord op de vraag hoe je zichtbaar maakt wat je doet en wat dit brengt.
Dat brengt mij bij de ogenschijnlijke verantwoordingsparadox binnen het onderwijs. Door het gebruik te maken van de juiste methoden is deze wellicht helemaal niet zo paradoxaal. Wanneer scholen inzetten op een rijkere en meer horizontaal georiënteerde verantwoording, is de tevredenheid verticaal een logisch gevolg. Dit geldt ook voor de kritische samenleving die op meer momenten en met andere middelen in aanraking komt met wat er gedaan wordt en vooral wat dit oplevert. Benieuwd naar hoe Rijker Verantwoorden u kan helpen? Wij gaan graag met u in gesprek om samen de mogelijkheden te verkennen.
