In de afgelopen week had ik met Enrico Bracci en Hans Juergen Bruns in Tampere (Finland) een paper zullen presenteren over rijker verantwoorden. Helaas, het congres ging niet door en we bleven thuis. Daarom hebben we langs digitale weg verder gewerkt aan het paper.
De kern van ons verhaal is dat rijker verantwoorden gaat over ‘strategie in actie’. We bouwen door op het werk van Lee Parker die schrijft over ‘verantwoording door actie’ en op het werk van Murphy en Glennon die schrijven over ‘verantwoording in publieke dienstverlening’.
Verantwoording: hoe je je verantwoordelijkheid draagt
De kern van ons betoog is dat verantwoording gaat over de vraag hoe je je verantwoordelijkheid draagt. Bij complexe maatschappelijke opgaven is daarop nauwelijks een voorgeprogrammeerd antwoord mogelijk. Het is zoals premier Mark Rutte onlangs zei: je neemt 100% van de beslissingen met 50% van de kennis. De kunst is om transparant en kwetsbaar te durven zijn door te tonen op basis van welke kennis en argumentatie je komt tot keuzen.
In de ondermijningscasus die we in het paper beschrijven, tonen we hoe teams stap voor stap interactie zoeken met het veld, beelden delen en inzichten ontwikkelen. Dat is strategie in actie. De verantwoording is als het ware een vanzelfsprekend onderdeel van het proces. Delen van informatie leidt tot betrokkenheid van mensen, nieuwe actie en nieuwe informatie. Rijker verantwoorden is dan een houding die gericht is op zo’n strategie, waarin je zichtbaar beweegt in het veld, stap voor stap.
Oeps een model
Deze beschrijving toont opnieuw dat de kern van rijker verantwoorden niet zit in de twaalf velden van het verantwoordingsbeeld, het ‘stappenplan’ van het leren werken met zo’n beeld of de stappen van het leren om betere procesregie te voeren. Niet voor niets kondigde Jan Nap, Christiaan Los en ik de ontwikkeling van het verantwoordingsbeeld aan met de woorden: ‘oeps een model’. Wie het model of de stappen tot doel verheft verlies het zicht op het echte doel.
Het toont ook opnieuw dat de term rijker verantwoorden mensen gemakkelijk op het verkeerde been zet. Verantwoorden klinkt al gauw als ‘moeten’, ‘achteraf’ en ‘verticaal’. Terwijl de kern van de zaak juist zit in ‘willen’, ‘nu’ en ‘horizontaal’. Tijdens een avond waarin we met bestuurders spraken over rijker verantwoorden klonk als stelling dat rijker verantwoorden haar kracht verliest als het niet robuust is. Maar evenzeer dat het haar kracht verliest als het niet met plezier wordt gedaan.
Een helder perspectief
Het artikel met Bracci en Bruns ligt er, maar het is nog lang niet af. Dat heeft van doen met de traagheid van de wetenschap en noodzakelijke ruimte voor tegenspraak. Door elkaar over en weer te bevragen op de tekst ontstaat verrijking van het inzicht. En ontstaat stap voor stap het vermogen om met minder woorden te duiden wat nu eigenlijk de kern is van de omgang met rijker verantwoorden. Ook blogs als deze zijn een oefening.
Mij gaat het om helderheid van het perspectief. Weten waar je staat. Gevoel hebben voor de richting. Weten welke bewegingen anderen maken. En dan zelf stappen zetten. Rijker verantwoorden is voor mij de manier om zichtbaar voor jezelf en voor anderen, alleen en samen, verantwoordelijkheid te dragen. En er plezier in hebben dat zichtbaar te maken. Op een manier die de beweging versterkt.
Hoe moet ik het noemen?
Voor de adviespraktijk levert dat een paradox. Soms hoor ik: “We zijn nog lang niet toe aan de verantwoording, eerst maar eens zorgen dat we een goed plan hebben.” Daarmee ontstaat een knip die we vanuit rijker verantwoorden nooit hebben bedoeld. Juist de visie en het plan zijn een rijk onderdeel van het dragen van de verantwoordelijkheid. In mijn adviespraktijk is het ondersteunen van die planvorming dan ook een cruciaal onderdeel, misschien wel het deel waarbij teams zich het meest geholpen voelen: samen woorden en beelden geven aan de situatie en aan de gedroomde toekomst. Van daaruit op zoek gaan naar manieren om zichtbaar te maken dat die toekomst aan het gebeuren is. Zulk werk is het mooiste advieswerk dat ik kan denken. Toch dekt ‘Rijker Verantwoorden’ voor veel toehoorders niet die lading. Hoe zal ik het noemen?
